Sługa Boża Magdalena Mortęska
Ksieni klasztoru benedyktynek w Chełmnie, reformatorka żeńskiego życia zakonnego, inspiratorka tzw. kongregacji chełmińskiej skupiającej w sumie 22 klasztory benedyktynek. W 1611 roku założyła klasztor benedyktynek w Jarosławiu, z którego w 1629 roku powstała fundacja benedyktynek w Przemyślu.
W grudniu 2015 roku ordynariusz diecezji toruńskiej ks. bp Andrzej Suski, w odpowiedzi na prośby różnych środowisk, podjął kroki w celu oficjalnego rozpoczęcia procesu beatyfikacyjnego Sługi Bożej. Mianował ks. Sławomira Odera postulatorem procesu oraz powołał cenzorów teologów do przebadania pism Sługi Bożej oraz Komisję Historyczną, której celem jest przygotowanie materiałów do procesu.
Biografia sługi Bożej Magdaleny Mortęskiej (1554-1631)
Magdalena Mortęska urodziła się w 1554 roku w miejscowości Pokrzywno, niedaleko Grudziądza, jako najmłodsza z dzieci podkomorzego chełmińskiego Melchiora Mortęskiego i Elżbiety Kostczanki ze Sztemberku. Jej brat Ludwik był wojewodą chełmińskim. Po śmierci matki ok. 1558 roku była wychowywana przez ciotkę starościnę Wulkowską, która mieszkała w miejscowości Topolno koło Świecia. Do domu rodzinnego powróciła na przełomie 1566/1567 roku. Chciała wstąpić do klasztoru benedyktynek w Chełmnie, jednak spotkało się to ze sprzeciwem ojca. Podejmował on różne działania, aby plany zakonne wybić córce z głowy, np. zabronił jej nauki czytania. Ona jednak trwała w swoich postanowieniach, a przy tym potajemnie uczyła się czytać i pisać. W czasie adwentu w 1578 roku uzyskała od ojca zgodę na spędzenie pewnego czasu w klasztorze w Chełmnie. Kiedy Magdalena Mortęska przekroczyła próg klasztoru nie chciała go już opuścić. Początkowo wywołało to niezadowolenie i sprzeciw ojca, jednak po kilku miesiącach uszanował on decyzję córki. Dnia 4 czerwca 1579 roku Magdalena złożyła śluby zakonne.
Droga zakonna M. Mortęskiej była nadzwyczaj dynamiczna, co wyrażało się między innymi w tym, że bardzo szybko zaczęła ona obejmować różne funkcje. Już w kilka dni po złożeniu profesji zakonnej, 11 czerwca 1579 roku, została wybrana ksienią klasztoru chełmińskiego. Napływ nowicjuszek pozwolił nowej ksieni na rozwój nie tylko domu chełmińskiego, ale także na powoływanie do życia nowych fundacji, które odwoływały się do doświadczenia klasztoru chełmińskiego.
Ksieni Magdalena Mortęska stała się główną reformatorką życia zakonnego benedyktynek w Polsce. Odnowioną wizję życia zakonnego oparła ona między innymi o ścisłą obserwancję benedyktyńską oraz o obowiązek kształcenia zakonnic. Dzieło Magdaleny Mortęskiej wpisało się w reformy, które wprowadzano w Kościele w Polsce po soborze trydenckim.
Odnowione życie zakonne w klasztorze chełmińskim stało się głośne i to nie tylko w Polsce, poprzez nuncjusza wieść o nim dotarła także do Rzymu. W 1605 roku ksieni otrzymała od Stolicy Apostolskiej zatwierdzenie nowej reguły, a co się z tym wiązało zgodę na kontynuowanie dzieła reformy życia benedyktynek. Decyzja ta była początkiem powstania nowej jakości życia mniszek benedyktynek. Klasztory, które funkcjonowały w oparciu o wypracowane przez nią kryteria tworzyły wspólnotę na kształt kongregacji, którą potocznie nazywamy kongregacją chełmińską. Filiacje między poszczególnymi domami przedstawiały się następująco:
- klasztory fundowane z Chełmna: Toruń, Żarnowiec, Nieśwież, Bysławek, Poznań, Jarosław, Sandomierz, Sierpc;
- klasztory fundowane z Torunia: Drohiczyn, Radom, Łomża, Grudziądz;
- klasztory fundowane z Nieświeża: Wilno, Kowno, Mińsk, Smoleńsk, Orsza;
- klasztor fundowany z Jarosławia: Przemyśl;
- klasztor fundowany z Wilna: Kroże;
- klasztory niezależne, które przyjęły obserwancję chełmińską po pewnym okresie od założenia: dwa klasztory we Lwowie (łaciński i ormiański).
Reforma podjęta przez ksienię Magdalenę Mortęską objęła więc w sumie 22 klasztory. Jedynym domem zakonnym mniszek benedyktynek w Polsce, który nie podjął wizji odnowy zakonnej, która wyszła z Chełmna, był klasztor w Staniątkach.
Ksieni M. Mortęska zmarła 15 lutego 1631 roku w klasztorze w Chełmnie. W Kronice benedyktynek poznańskich jej śmierć odnotowano następująco: "Umarła panna ksieni w dzień sobotni dnia 15 lutego, panna i matka nasza, która przeżyła wiek życia swego w świątobliwości, jasnemi cnotami swemi i świeżem przykładem wszystkiem nam zostawszy. Poszła po zapłatę sobie wiecznie zgotowaną, której wysokich cnót nie poważymy się namniej opisywać w tych księgach klasztoru naszego."
Ksieni została pochowana w klasztorze w Chełmnie, początkowo we wspólnym grobowcu obok innych sióstr. Jednak już po kilku latach jej ciało złożono w osobnym grobie. W 1709 roku komisja biskupia otworzyła grób ksieni Magdaleny i stwierdzono, że ciało zakonnicy pozostało nienaruszone. Zainicjowano wtedy również starania o wyniesienie ksieni na ołtarze, nie zostały one jednak zakończone.
Dk. prof. Waldemar Rozynkowski
Przewodniczący Komisji Historycznej
w procesie beatyfikacyjnym Sługi Bożej
Magdaleny Mortęskiej
